Edward Stachura

Kiedy wiele lat temu, w wydawnictwie po raz pierwszy pojawił się maszynopis tekstu „Fabula Rasa”, jej autor postanowił nie umieszczać swojego nazwiska w wydanej książce, pozostawiając tekst osierocony, bez podpisu ojca-autora, aby nikt nie czytał go przez pryzmat jego życia, osobowości, psychiki, ale czytał go dla niego samego, o czym zresztą pisarz wspominał w notce do czytelnika:

„Ta książka nie jest do przeczytania. Ta książka jest do odkrycia. Co jest w tej książce do odkrycia? To między innymi, ale przede wszystkim, że każda książka jest zawsze tylko książką; że wszystkie słowa są zawsze tylko słowami, nigdy nie są tym, co – z mniejszym lub większym popisem – usiłują opisać”

Jednak przyzwyczajenia wydawnicze wygrały i książka ukazała się sygnowana imieniem i nazwiskiem jej autora, klasycznie umieszczonym nad tytułem. Zabieg, mimo że nieudany, miał być próbą uniknięcia pułapki autobiografizmu, czyli interpretowania tekstów poprzez życie ich autora – stawiania znaku równości między fikcyjnym bohaterem, istniejącym na kartach powieści, a żyjacym pisarzem i co się z tym wiąże: doszukiwaniem się w opisywanych w książkach wydarzeniach analogii do życia pisarza. Czytelnicy, zachęcani przez tak zwaną krytykę literacką, chętnie łączyli życie Edwarda Stachury z jego twórczością, przedkładając to o czym wspomina w przytocznej notce Stachura, a co ostrożnie można nazwać prawdą samego słowa, nad wręcz paranoiczne poszukiwania jakichkolwiek związków tekstu z rzeczywistością. Zacytujmy jeszcze jeden fragment z tej obrosłej już legendą książki Edwarda:

„ - Kto jest autorem tej książki?
  - Autorem tej książki nie jes ktoś, nie jest ktoś jeden i nie jest ktoś drugi, lecz coś trzeciego. Można to nazwać stanem tworzącym. Oczywiście ta nazwa to jest tylko nazwa. W każdym razie nie da się postawić pytania: kto jest autorem tej książki? Da się postawić pytanie: kto ewentualnie podpisze się jako autor tej książki, nie będąc jej autorem?
 

 - Kto ewentualnie podpisze się jako autor tej książki, nie będąc jej autorem?
 - Ty. Ty, Edward Stachura, ewentualnie podpiszesz się jako autor tej książki, nie będąc jej autorem. Wszak ty d?wigasz nazwisko. Tyś jest nazwiskiem d?wigającym garb swojego nazwiska”.

* * *

Mówić o Stachurze, to mówić o pisarzu i tylko pisarzu, bowiem całe jego życie i wszytko, co się w nim wydarzało, podporzadkowane było pisaniu, jeśli mamy wierzyć słowom – a nic nie szepcze nam do ucha by nie wierzyć - krytyka literackiego, Henryka Berezy,
 

„Stachura pisze całym sobą, wszystko w nim jest podporządkowane pisaniu, poza pisaniem Stachura w ogóle nie istnieje. Tylko na pozór studiował na dwóch (czy nawet trzech) uniwersytetach. Tylko na pozór wie cokolwiek o czymkolwiek, co nie jest jego pisaniem i jego pisarską wiedzą. Stachura żyje, gdy pisze, a poza tym nie żyje wcale. (...)

To życie-pisanie tego niezwykłego poety można – niesprawiedliwie, niesprawiedliwością komentatora, próbującego wyjaśnić, rozjaśnić dzieło, tekst, wiersz – okreslić jako próbę przeyżywania w zapisie, każdej odrebnej chwili życia na miarę niepowtarzalnego wydarzenia. W taki sposób pisał i żył (bowiem jeśli chodzi o niego, to jedno i to samo), aż do tragicznej śmierci.

* * *

Przeczytajmy jeden z ostatnich zapisków z dziennika Stachury „Pogodzić się ze światem” pisanego przez kilka ostatnich miesięcy jego życia:

„Byłem, chyba jak każdy człowiek, światem samym w sobie i kiedy było mi ?le, chowałem się w sobie, miałem w sobie schronienie (...). Człowiek-nikt zniknął. Zniknął wielki mój Pocieszyciel (...). Ale jakby zniknał też ten, któremu człowiek-nikt podyktował dwa teksty: Fabula rasa i Oto. Niejaki Edward Stachura, który sam siebie zanegował. Który między innymi spalił setki listów i setki swoich fotografii i wyrzucił notesy z adresami, i rozdał wszysko, co miał, i wyszedł z domu, zostawiajac dom otwarty, i wyrzucił klucz, i ach, Boże mój”.

To „wyjście z domu”- domu, mieszczącego się przy ulicy Rębkowskiej w Warszawie - miało miejsce 24 lipca 1979 roku, wtedy to Edward Stachura zażył dużą ilość leków uspokajających i powiesił się. Dziesięć dni wcześniej w swoim dzienniku jeszcze się zastanwiał: Jak ciężko jest dać ten jeden krok. Od paru dni wstaję i mówię sobie: „Gdybym to zrobił wczoraj, dzisiaj już nie musiałbym się męczyć”. Gdybyż to było dla mnie oczywiste! Ale ciągle do końca nie jest.