20 VII 1945 zmarł Paul Valery

„Z człowieka zostaje to, co nasuwa na myśl jego nazwisko, i dzieła, które zamieniają to nazwisko w znak podziwu, nienawisci albo obojętności” - zdaniem tym rozpoczynał Valéry jeden ze swoich programowo najgłośniejszych młodzieńczych tekstów. Lecz nie ten artykuł nas tu interesuje, lecz wbrew samemu Valéry'emu - który głośno krzyczał, że krytyka literacka zbyt dużo czasu i miejsca poświęca autorowi - własnie on sam; on jako niezwykła osobowosć, która potrafiła w płynny sposób połączyć w sobie rolę poety, krytyka literackiego oraz teoretyka literatury - sztuki w ogóle; osobowość, w której te role łączą się ze sobą jak idealnie przystające do siebie fragmenty puzzli, tworzące kompozycyjnie kompletny obraz o powierzchni tak gładkiej, że trzeba się mocno pochylić i przyjrzeć aby dostrzec linie podziału miedzy pojedynczymi puzzlami – rolami, jakie odgrywał w swoim życiu i twórczości Paul Valéry.

Nie zdziwi więc nikogo, że największym źródłem inspiracji, wręcz mistrzem dla Valéry'ego był Stéphane Mallarmé, o którego poemacie „Rzut kośćmi nigdy nie zniesie przypadku” zachwycony  Valéry napisał, że utwór ten podniósł stronę tekstu do rangi „rozgwieżdżonego nieba”. To właśnie poetyckiej koncpecji Mallarmégo, wyrażonej w lapidarnym zdaniu: „Poezję robi się nie z myśli, lecz ze słów”, uległ Valéry kiedy odrzucił wszelki sentymentalizm i mistycyzm w sztuce poetyckiej, rezygnując z czegoś takiego jak natchnienie, zmierzając ku poezji czystej, kunsztownej, symetrycznej, uporządkowanej, wierząc, że „wolność poety leży w rygorze” i pracy w słowie, bardziej zbliżonej do pracy rzeźbiarza wykuwającego w kamieniu - tak poezje zdaniem Valéry'ego wykuwało się z języka

„W literaturze ciężka praca polega na skreślaniu. Rzec by można, że miarą jej jest ilość skreśleń”

Sam nie tylko był oryginalnym uczniem swojego mistrza, lecz wyrafinowanym i niezwykłym poetą i krytykiem, który, jak niegdyś Mallarmé jego samego, sam inspirował i wręcz edukował całe rzesze artystów. Wspomnijmy jednego z nich, niejaki Andre Breton, „papież surrealizmu” - jak go nazwano – u schyłku swojego życia takimi słowami wspominał swojego niegdyśniejszego przyjaciela:

„Valéry nauczył mnie wielu rzeczy. Z niestrudzoną cierpliwością przez długie lata odpowiadał na wszystkie moje pytania. Uczynił mnie – zrobił wszystko, co było potrzebne, żeby mnie uczynić wymagającym wobec samego siebie. Zawdzięczam mu trwałe przywiązanie do pewnych surowych kryteriów”.