„Miał ambicje uczonego – napisał o nim niedawno Cezary Michalski - płodził dziwaczne traktaty historyczne, które zostały docenione wiele lat po jego śmierci, kiedy niektórzy wyjątkowo wnikliwi badacze dostrzegli w nich zapowiedź współczesnej etnografii, antropologii, religioznawstwa”.
Jeśli chodzi o etnografię, antropologię i religioznawstwo – nie ma w tym cienia przesady - Jan Potocki, był zapalonym podróżnikiem; podróżował do Turcji, Egiptu, do Chin nawet,  relacje z tych podróży publikował w osobnych książkach, a wiele spostrzeżeń opracowywał w formie naukowego eseju.
Ta twórczość nie wzbudzała zachwytu wśród współczesnych; hrabiego Potockiego postrzegano jako dziwaka i ekscentryka.
Ten dziwak i ekscentryk stworzył jednak - jedni mówią, że nie całkiem tego świadomy, bo pisał kolejne opowieści ku rozrywce jedynie, inni, że z wyjątkową świadomością, i z  precyzją i dokładnością zegarmistrza komponował w składał w niezwykłą całość, opowieść po opowieści – fascynującą książkę, która znana jest pod tytułem „Rękopis znaleziony w Saragossie”.

„Rękopis…” budzi entuzjazm tych czytelników, którzy znają, cenią smak wybornej opowieści, książka jest bowiem jak ogród o rozwidlających się ścieżkach, z jednej opowieści, wyrasta druga, a z tej kolejna, z kolejnej dalsze, i tak opowieść rozwija się w kilkadziesiąt płynących własnym nurtem opowieści, by, na koniec wrócić do początku, do źródła.
Bogumiła Kaniewska, autorka wstępu, do wydania „Rękopisu”, które ukazało się niedawno, w Poznaniu, (Vesper 2007), tak pisze o tej książce;

„Wielowarstwowa (dziś powiedzielibyśmy: palimpsestowa) struktura tego tekstu, szkatułkowa kompozycja, którą rządzi zasada ‘tekstu  tekście’, zmieniająca go w fabularny labirynt, wielość pytań, jakie stawia utwór, i rozmaite drogi, którymi wędrować może jego interpretacja, sprawiają, że ta oświeceniowa powieść staje się utworem na wskroś nowoczesnym. Potocki tworzy „dzieło w ruchu„ ponad dwa wieki przedtem, nim pomysł tej koncepcji narodzi się w głowie Umberto Eco, i konstruuje awangardową powieść, zanim powstała wielka proza realistyczna. (…) To fantastyczna, pełna przygód i zagadek opowieść, która zagarnia czytelnika w swój niesamowity, nieco mroczny świat. Wstępujemy na teren przypominający ‘Księgę tysiąca i jednej nocy’: egzotyczna kraina innych kultur, obcych obyczajów, nieznanych obrzędów, wreszcie – magii, która z jednej strony znajduje swoje racjonalne wytłumaczenie, z drugiej pozostaje nieustającą tajemnicą „.