Lista Ładosia

Podczas II wojny światowej nieformalna grupa polskich dyplomatów z poselstwa RP w Bernie oraz przedstawicieli organizacji żydowskich współdziałała pod kierownictwem posła RP w Szwajcarii Aleksandra Ładosia w celu ratowania europejskich Żydów. Co najmniej od początku 1941 aż do końca 1943 r. jej członkowie nielegalnie kupowali, sporządzali i dostarczali osobom zagrożonym Zagładą sfałszowane paszporty oraz poświadczenia obywatelstwa czterech państw Ameryki Południowej i Środkowej: Paragwaju, Hondurasu, Haiti i Peru, które co do zasady chroniły ich właścicieli przed wywózką do obozów śmierci na terenach okupowanych przez III Rzeszę. Według różnych szacunków grupa Ładosia wystawiła ok. 4–5 tys. takich dokumentów, a akcja paszportowa mogła objąć nawet do 10 tys. osób. Opracowanie, które oddajemy do rąk czytelników, jest pierwszą próbą odtworzenia imiennej listy tych, dla których przygotowano dokumenty. Na liście tej obecnie znajdują się 3262 osoby. Część z nich przeżyła wojnę, części z nich nie udało się uratować, losy wielu są nadal nieznane. Lista została opatrzona obszernym komentarzem, opisującym działanie grupy Ładosia, a także metody opracowania zestawienia oraz pierwsze analizy statystyczne przeprowadzone na zgromadzonym materiale. Prace badawcze nad listą Ładosia prowadzili wspólnie pracownicy Ambasady RP w Bernie i Instytutu Pileckiego, przy wsparciu innych instytucji. Lista Ładosia to nie tylko spis osób, na których nazwiska w okresie II wojny światowej zostały wystawione paszporty latynoamerykańskie przez Poselstwo RP i organizacje żydowskie w Szwajcarii, lecz także żmudnie odtworzona historia jej powstania i statystycznie uprawdopodobniona lista osób, którym udzielono pomocy. Opracowanie ma charakter pionierski i pokazuje niezbicie, że kluczem powodzenia omawianej akcji ratowania Żydów w czasie Holokaustu było poparcie Poselstwa RP w Bernie. Autorzy wykonali gigantyczną i bardzo dobrze udokumentowaną kwerendę źródłową w archiwach polskich i zagranicznych. dr Bożena Łazowska, Dyrektor Centralnej Biblioteki Statystycznej