22 V 1885 zmarł Wiktor Hugo

Turgieniew mówił o nim ,że jest jak "czarownik z baśni arabskich, który z rana rzuca w ziemię nasienie, a w południe siedzi pod wyrosłym z niego rozłożystym drzewem„.

Rzeczywiście, hojność, z którą rozsiewał słowa zdumiewała już współczesnych – Flaubert np.. patrzył na niego z zabobonnym podziwem . Policzono, że Hugo pozostawił po sobie około 40 milionów znaków.! Takie potężne dzieło, realizowane i w poezji, i w prozie, i w dramacie, nie mogło nie oddziaływać.

Z tej wielkiej twórczości docierają do brzegu XXI wieku „Nędznicy”, może jeszcze „Katedra  Najświętszej Marii Panny” (znana bardziej jako „Dzwonnik z Notre Dame” ), resztę, dla ogółu czytelników, zatopiły fale czasu, i tylko co śmielsi pływacy, rzadcy specjaliści od dziewiętnastowiecznej literatury, nurkują w poszukiwaniu innych okazów.

A przecież, jak pisał Jan Parandowski, „więcej może niż poezja, jest zadłużona u Wiktora Hugo proza. Nie tylko Balzak i Zola wschodzą z jego żyznych kart swym jarym zbożem, ale dziesiątki innych pisarzy w każdej literaturze europejskiej zawdzięczało mu wszystko lub wiele – jeden swe powołanie, drugi tematykę, inny swadę narratorską. parę stronic prozy Wiktora Hugo działa tak tonicznie, że rozpręża w pisarzu wszystko, co jest nieśmiałością, niewiarą we własne siły, i rozprasza tę obawę obfitości , która z tylu zdrowych talentów uczyniła anemiczne ułomki.”

Ludzie teatru rzadko pamiętają też o tym ,że to swoim dramatem „Hernani” Hugo rozpętał romantyczną burzę w teatrze. Pisał dramaty, które rozmachem, śmiałością wizji, rozpiętością przestrzeni i ilością osób zaangażowanych w dzieło przerastały możliwości ówczesnych scen!
Ale to temu rozmachowi zawdzięczają powstanie teatry bardziej zaawansowane technicznie i przeznaczone do wystawienia sztuk w stylu „Hernaniego”. Dla takiego teatru pisali potem sztuki i Słowacki, i Krasiński, sztuki, którym stawiano zarzut niesceniczności.

Hugo był nie tylko pisarzem, był także obywatelem. Był zagorzałym obrońcą republiki i politycznym wizjonerem – uparcie wracał do idei Stanów Zjednoczonych Europy.
By bronić swoich przekonań, udał się na dobrowolne, dwudziestoletnie wygnanie. Powrót z wygnania wywołał w Paryżu prawdziwy entuzjazm.
Zapamiętano go także jako wielkiego obrońcę uciśnionych – najbiedniejszych („Nędznicy”) i pozbawionych wolności. Znane są jego słowa  poświęcone Polsce:

„Spełniłem swój obowiązek. Kocham wielkie narody , jak kocham wielkich ludzi. Polska posiada całe moje serce. Jest ona dla mnie prawie ojczyzną”.