3 IX 1883 zmarł Iwan Turgieniew

Jeśli porównywanie pisarzy, typu „ten jest jak tamten” albo „tamten pisze jak ten”, ma jakikolwiek sens, to zapewne taki, że jeden z nich zawsze zostaje ustawiony w lepszym świetle niż miało to miejsce dotychczas - zanim ktoś pokusił się o określenie go przez pryzmat innego twórcy. Nie musi się to wcale odbywać kosztem drugiego z porównywanych pisarzy, wszak wielkość zawsze lśni jasnym blaskiem. Zdarzają się jednak takie porównania, co do których można powziąść wątpliwość, czy aby na pewno są one dokonywane w celu podbudowania reputacji jednego z pisarzy, czy nie na przykład dla lepszego zroumienia tworczości jakiegoś artysty. I tak: napiszmy, że Turgieniew w literaturze rosyjskiej był tym, kim Flaubert w literaturze francuskiej. Aby uniknąć zbyt pochopnej oceny – Turgieniew przecież nie zajmował się w swojej twórczości rozterkami znudzonej mężatki, jak w powieści „Pani Bovary” Flauberta – zawęźmy pole, na którym spotykają się obaj pisarze. Tak jak Flaubert we Francji, tak Turgieniew w Rosji był najwybitniejszym przedstawicielem realizmu krytycznego. W swoich powieściach z niezwykłą przenikliwością opisywał rosyjską rzeczywistość – podejmując zawsze palące w ówczesnych dniach tematy, co w połączeniu ze znakomicie opanowaną sztuką słowa, często podkreślaną ze względu na mistrzostwo dialogu, łącząc umiejętnie wątki społeczne, miłosne i obyczajowe na tle nastrojowych opisów rosyjskich karajobrazów, sprawiało, że był nawet wywyższany ponad francuskiego klasyka.

A jaki był Turgieniew jako człowiek? Przytoczmy opis tego pisarza jaki pojawił się w dzienniku Zofii Andriejewnej; opis o tyle przydatny, że oprócz nakreślonych cech wyglądu pisarza, ten krótki frament ujawnia cechy jego osobowości, które z pewnością wpłynęły na jego twórczość literacką, przecztajmy:

„Turgieniew jest bardzo siwy, bardzo łagodny, wszyskich nas olśnił swoim krasomówstwem i obrazowym sposobem opowiadania o najprostszych, a zarazem wzniosłych rzeczach. Tak opisał rzeźbę Chrystusa Antokolskiego, jakbyśmy wszyscy ją widzieli, a potem z równym mistrzostwem opowiadał o swym ulubionym psie Pegazie.”

Dodajmy już na koniec, że opis ten jest fragmentem dłuższego wpisu w dzienniku Zofii Andriejewnej. Cały wpis z tamtego dnia dotyczył wydarzenia, jakim było pogodzenie się Turgieniewa z Tołstojem, którzy nigdy nie żywili do siebie zbyt wielkiej sympatii. Ich wzajemne stosunki ochłodził dodatkowo fakt, że Turgieniew doprowadził do rozpadu małżeństwa siostry Tołstoja, jednocześnie sam nie biorąc młodej rozwódki za żonę – owo ochłodzenie można także nazwać wprost: otwartą wrogością.