15 III 44 p.Ch. zmarł Juliusz Cezar

Cezar, czyli o ambicji

Do języka potocznego weszły dwa powiedzenia Cezara – jedno z początku jego drogi do najwyższych urzędów w Rzymie i drugie, kończące tę drogę: „Ale iacta est”, („Kości zostały rzucone”) – kiedy przekraczał Rubikon i uruchamiał machinę wojny domowej, i „Et te Brute contra me?, („I ty, Brutusie, przeciwko mnie?”), kiedy, w idy marcowe, 15 marca 44 r. p.Ch. ginął zasztyletowany przez broniących republiki przed widmem Cezara- króla spiskowców pod wodzą Brutusa.

Żyjący zaś wychowankowie klasycznych gimnazjów, i co światlejsi absolwenci wyższych humanistycznych studiów noszą również, na pewno!,  w pamięci mocno odciśnięte,  zdanie Cezara, rozpoczynające jego wspomnienia z wojny domowej , bo od tego zdania rozpoczynała się ich spotkanie z ładem i rytmem języka łacińskiego - GALIA EST OMNIS DIVISA IN PARTES TRES. ( „Galia jako całość dzieli się na trzy części”)  .

Styl Cezara był wzorem dla wielu pokoleń uczących się łaciny – prosty, jasny , celny, taki , jakim chciano widzieć ducha Rzymu. To, co wydawało się proste, wymagało jednak wielkiego kunsztu i pracy – wiemy o tym, że Cezara pasjonowały zagadnienia stylu na długo przedtem nim ambicja pchnęła go na drogę zmagań o miejsce pierwszego człowieka Rzymu.

O tej niesłychanej ambicji, stanowiącej zagrożenie dla republikańskiego Rzymu , mówi  inny mistrz języka – Szekspir – w dramacie „Juliusz Cezar ” , i mówi ustami samego Cezara: 
„Ale ja jestem jak Gwiazda Północna,
Która w stałości niewzruszonej nie ma
Na firmamencie żadnej konkurentki.
Niebo usiane jest milionem iskier,
Każda się jarzy ogniście i  skrzy,
Lecz tylko jedna z nich trwa nieruchoma.
Tak i na ziemi; pełno na niej ludzi (…)
Lecz ja w całej rzeszy widzę tylko
Jednego, który umie nieugięcie,
Nieporuszenie trwać na stanowisku
Niegdyś zajętym ; i to ja nim jestem „.

Prostemu , żołnierskiemu stylowi opowieści Cezara przydawało wiarygodności także to , że nie używał zaimka „ja” , o wszystkich swoich poczynaniach pisał : „Cezar zrobił”, „Cezar zdecydował”, „Cezar wydał rozkaz”.  Po lekturze jednego z opowiadań Jana Parandowskiego spojrzymy na ten zabieg nie tylko jak na kolejną figurę stylistyczną ( niezwykle udaną) , ale jak na kolejne świadectwo  sprężyny,  motoru, siły odpowiedzialnej za poczynania Cezara –
 a m b i c j i  właśnie :

„Pisząc ; Cezar, widziałem przed sobą postać w szkarłatnym płaszczu imperatora, która – jak we śnie – była mną i nie była zarazem. W najważniejszych chwilach, w zwycięstwach , w nagłym odwracaniu niebezpieczeństw, a także we wszystkich trudach, niedostatkach, udręczeniach, które przyszło mi znosić – czułem własną duszę, własną moc, siebie samego w skupieniu i w napięciu, jak się czuje swoje ciało, wystawione na chłód i nurt rzeki , którą ma się przepłynąć. Tak, to byłem ja, człowiek hartu i woli, człowiek jasnej chłodnej myśli , najlepszy żołnierz w całym wojsku. Ale to , co mnie wiodło, to co mnie gnało wśród puszcz celtyckich, nie było mną. Wiedziałem o tym w samotnych godzinach nocnych, kiedy żaden krzyk, żaden głos nie mącił mi rozmowy z jedynym człowiekiem, od którego mogłem się czegoś nauczyć – z Juliuszem Cezarem.”

Deszcze nie zdążyły jeszcze dobrze obmyć stopni senatu z  krwi Cezara, kiedy ambicja jednego z uczestników zawiązanego po śmierci Imperatora triumwiratu zaczęła kiełkować planami podobnymi do tych , które życiem przypłacił autor „O wojnie domowej” . Ale Oktawian – bo o nim mowa – późniejszy August – wyciągnął z lekcji Cezara  wnioski; ambicja wyniosła go wyżej znacznie niż pogromcę Wercyngetoryksa, uczyniła „boskim Augustem” założycielem cesarstwa, pamięć o końcu Cezara zaś nauczyła dbać o utrzymanie pozorów porządku republikańskiego nawet wtedy , kiedy był już jedyną osobą podejmującą decyzje w Rzymie. Wszystko to jednak  , to już temat na inną, osobną , i nie mniej fascynującą opowieść.